Cele dietoterapii

Podstawą istnienia każdego człowieka jest odżywanie. Każdy wymaga bowiem regularnego dostarczania wraz z pożywieniem odpowiedniej ilości składników w tym aminokwasów, tłuszczów, witamin mikro- i makro elementów a przede wszystkim energii. Świat nauki wciąż szuka odpowiedzi na pytanie jaka dieta, jaki sposób odżywiania jest najwłaściwszy dla danego człowieka, który w najwyższym stopniu wspiera organizm. Kolejne badania odkrywają nową wiedzę i w konsekwencji skłaniają do zmiany starych przekonań.

Choć jedzenie wydaje się jedną z najbardziej podstawowych potrzeb człowieka a co za tym idzie – słuszne wybory żywieniowe powinny być czysto intuicyjne – w rzeczywistości problem jest znacznie bardziej skomplikowany. Codzienne decyzje żywieniowe często podyktowane są nawykami tradycją czy preferencjami smakowymi. W konsekwencji może to prowadzić do różnego rodzaju niedoborów pokarmowych, nadmiarów kalorycznych a w efekcie chorób lub nadwagi czy też niedożywienia.

Dobry stan odżywienia wiąże się z takim wzorcem odżywiania, w którym do organizmu dostarcza się substancji odżywczych w ilości i jakości zgodnej z potrzebami tego organizmu. Jeżeli poziom podaży kalorycznej czy poszczególnych niezbędnych składników jest niewłaściwy, zaburzona zostaje równowaga organizmu

Szczególnym wyzwaniem dla dietetyki jest dietoterapia stosowana w leczeniu chorób przewlekłych, gdzie rola właściwego odżywiania wydaje się kluczowa dla wyzdrowienia pacjenta bądź utrzymania go w takim stanie zdrowia, który byłby dla niego satysfakcjonujący. Niewątpliwie zawsze podejście dietoterapeutyczne powinno być odpowiedzią na konkretną sytuację w jakiej znajduje się pacjent. Inaczej bowiem trzeba będzie zaplanować żywienie osoby w okresie około operacyjnym czy wyniszczonej niedożywieniem. Taka osoba wymagać będzie zwiększonej podaży energii i składników odżywczych w wyjątkowych sytuacjach podawanych inną drogą niż droga doustna Inne podejście będzie niezbędne w przypadku pacjenta zmagającego się z określoną chorobą przewlekłą. Tu zastosowanie dietoterapii może przynieść szereg korzyści zdrowotnych i stanowić znaczące wsparcie dla pacjenta prowadzonego przez lekarza od strony farmakologicznej.

Proces dietoterapii, czyli tak zwanego leczenia żywieniowego wymaga współpracy dietetyka z lekarzem i powinien obejmować następujące elementy:

• ocenę stanu odżywienia pacjenta jego zapotrzebowanie na energię oraz składniki odżywcze;
• obliczenie zalecanej podaży zarówno pod względem kalorycznym jaki składnikowym, a więc ilości węglowodanów, tłuszczów, białka, witamin, składników mineralnych, elektrolitów i wody;
• monitorowanie stanu klinicznego chorego,
• dobranie i nadzór nad najwłaściwszym sposobem podaży pożywienia.

Doskonałym narzędziem wspierającym dietetyka w planowaniu dietoterapii dla chorego pacjenta jest tak zwana Subiektywna Globalna Ocena Stanu Odżywienia. SGA to połączenie wywiadu lekarskiego z żywieniowym.

Ankieta do subiektywnej globalnej oceny stanu odżywienia pacjenta zawiera pytania dotyczące wieku, wzrostu, masy ciała, płci, zmiany masy ciała, jaka zaszła na przestrzeni ostatnich 6 miesięcy, a także zmiany w przyjmowaniu pokarmów i objawy ze strony przewodu pokarmowego. Dodatkowo znajdują się w niej pytania dotyczące wydolności fizycznej pacjenta, rodzaju tej wydolności i czasu trwania zmiany w tym obszarze na samym końcu ocenia się wzrost zapotrzebowania na składniki odżywcze związane z chorobą. Dodatkowo lekarz przeprowadza również badanie fizykalne pacjenta, w którym określa poziom utraty podskórnej tkanki tłuszczowej nad mięśniem trójgłowym na klatce piersiowej, zanik mięśni (czworogłowego i naramiennego), obrzęk nad kością krzyżową, obrzęk wokół kostek i wodobrzusza. W efekcie pacjent może być zaklasyfikowany do jednej z 3 grup:

• chorych w prawidłowym stanem odżywienia,
• chorych z niedożywieniem średniego stopnia,
• chorych wyniszczonych.

Obok skali SGA często wykorzystywanym narzędziem do oceny stanu odżywienia pacjenta i kwalifikacji do dietoterapii jest skala NRS 2002. Skala ta umożliwia zarówno ocenę przesiewową jak i pogłębioną analizę stanu odżywienia chorego pozwala bowiem uwzględnić wiek i ciężkość choroby.

Skala NRS 2002 to skala służąca do przesiewowej, ale również pogłębionej oceny stanu odżywienia chorego. Umożliwia ona uwzględnienie ciężkości choroby i wieku chorego. W praktyce przedstawiona jest w formie tabeli składającej się z 2 części.

Pierwsza kolumna tabeli pozwala na ocenę spożycia pokarmu przez pacjenta. Uwzględniono tam przedziały 50-75%, 25-50%, 0- 25% potrzeb na przestrzeni ostatniego tygodnia, BMI chorego, a także utratę masy ciała.

W 2 kolumnie możliwe jest ocenienie nasilenia choroby. W przypadku lekkiego nasilenia wpisuje się jeden punkt – dotyczy to na przykład cukrzycy typu 2 marskości wątroby POChP złamania uda czy chorych w trakcie radioterapii. Przy średnim nasileniu choroby w kolumnie wpisuje się 2 punkty- dotyczy to na przykład w rozległych operacjach w obrębie jamy brzusznej przy udarze mózgu chorobach przewlekłych u chorych w wieku podeszłym pooperacyjnej niewydolności nerek czy też u chorych w trakcie chemioterapii. Ciężkie nasilenie choroby to 3 punkty w tabeli.

Punkty te otrzymują chorzy urazem głowy po przeszczepie szpiku czy w trakcie pobytu na oddziale intensywnej terapii. Jeżeli pacjent ma powyżej 70 lat otrzymuje dodatkowy punkt. Do dalszej obserwacji lub leczenia dietetycznego kwalifikują się osoby z sumą punktów w tabeli wg skali NRS 2002 mieszczącą się poniżej 3 punktów. Natomiast jeśli wynik przewyższa 3 punkty wiąże się to ze wskazaniem do leczenia żywieniowego.

Podsumowując, dietoterapię warto zastosować zawsze w przypadku chorób których powstanie i przebieg jest powiązany z żywieniem lub wtedy, kiedy żywienie może w jakikolwiek sposób wpłynąć na przebieg choroby, poprawiając stan chorego.

Celem dietoterapii jest wspomaganie procesu leczenia. W niektórych sytuacjach dietoterapia może zastąpić leczenie farmakologiczne, w innych wspomóc proces leczenia farmakologicznego. Zawsze punktem wyjścia powinna być ocena stanu odżywienia pacjenta a dobór diety musi uwzględniać zalecenia lekarskie dla pacjenta.

Bibliografia :

• 1. Czekalski Stanisław, Rutkowski Bolesław, Małgorzewicz Sylwia, Dębska-Ślizień Alicja. 2011. W imieniu Zespołu Krajowego Konsultanta Medycznego w dziedzinie Nefrologii i Grupy Ekspertów Stanowisko Zespołu Krajowego Konsultanta Medycznego w dziedzinie Nefrologii dotyczące stosowania ketoanalogów aminokwasów i roztworu aminokwasów w leczeniu niedożywienia i zapobieganiu mu u dorosłych chorych z przewlekłą chorobą nerek. Forum Nefrologiczne, tom 4, nr 2. (Czekalski, 2011) 31.
• 2. Kruizenga HM, Wierdsma NJ, van Bokhorst MAE, et al. Screening of nutritional status in The Netherlands. Clin Nutr. 2003; 22(2).
• 3. Ostrowska L. (red), 2020. Dietetyka. Kompendium, Warszawa: PZWL.
• 4. Pietrzyk Jacek. 2010. Żywienie chorych z niewydolnością nerek. Ocena stanu odżywienia chorych z niewydolnością nerek. Koszalin: Wydawnictwo Prosperius.
• 5. Tojek K, Frasz J, Szewczyk MT, et al. Ocena stanu odżywienia pacjentów hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej na podstawie 97 formularza NRS 2002. Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne. 2009.
• 6. Weimann A., Braga M., Carli F., 2017. Clinical nutrition in surgery. Clin.Natur , NR 36(3).